Միջազգային կառույցների կողմից հրապարակված ցուցանիշների և ինդեքսների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս լուծելու երկու կարևոր խնդիր: Առաջին, համապարփակ թվային ցուցանիշների օգնությամբ գնահատել ՀՀ կատարողականը տվյալ ժամանակահատվածում, ինչպես նաև կատարել միջժամանակային համեմատություններ՝ հասկանալու, թե արդյոք երկիրը շարժվում է ցանկալի ուղղությամբ: Երկրորդ, ՀՀ կատարողականը համեմատել այլ երկրների հետ՝ պարզելու Հայաստանի հարաբերական դիրքը տարածաշրջանում և Եվրասիական տնտեսական միությունում: Այս արդյունքները կարևոր են, քանի որ օգնում են ստանալ տնտեսական իրավիճակի համակողմանի գնահատականը, ինչն անհրաժեշտ է ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածի համար: Սույն վերլուծությունը միտված է վերոհիշյալ խնդիրների պարզաբանմանը:

Միջազգային կառույցների կողմից հրապարակված ցուցանիշների և ինդեքսների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս լուծելու երկու կարևոր խնդիր: Առաջին, համապարփակ թվային ցուցանիշների օգնությամբ գնահատել ՀՀ կատարողականը տվյալ ժամանակահատվածում, ինչպես նաև կատարել միջժամանակային համեմատություններ՝ հասկանալու, թե արդյոք երկիրը շարժվում է ցանկալի ուղղությամբ: Երկրորդ, ՀՀ կատարողականը համեմատել այլ երկրների հետ՝ պարզելու Հայաստանի հարաբերական դիրքը տարածաշրջանում և Եվրասիական տնտեսական միությունում: Այս արդյունքները կարևոր են, քանի որ օգնում են ստանալ տնտեսական իրավիճակի համակողմանի գնահատականը, ինչն անհրաժեշտ է ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածի համար: Սույն վերլուծությունը միտված է վերոհիշյալ խնդիրների պարզաբանմանը:

Եվրոպական միությունը Հայաստանի Հանրապետությանն աջակցությունը հիմնականում տրամադրում է Եվրոպական հարևանության գործիքի ներքո՝ յուրաքանչյուր տարի երկրի հետ կնքված տարեկան գործողությունների ծրագրին համապատասխան։ Այդ ծրագրերով սահմանվում են ԵՄ կողմից աջակցության ոլորտները և աջակցության տրամադրման ձևաչափերն ու մեխանիզմները, որոնցից մեկը Բյուջետային աջակցությունն է։

 Բյուջետային աջակցությունը ԵՄ ֆինանսական օժանդակության հիմնական գործիքներից է, որի շնորհիվ գործընկեր պետությանը հնարավորություն է տրվում բարելավելու ոլորտային պետական քաղաքականությունները, ինչպես նաև քաղաքականություն իրականացնելու կարողություններն ու ռեսուրսները:

Այս հետազոտությունը ներկայացնում է ՀՀ-ին տրամադրված ԵՄ բյուջետային աջակցության ծրագրերը, դրանց իրականացման սկզբունքները և ընթացքը 2016-2020թթ․ ժամանակահատվածում։

2020թ. ադրբեջանաթուրքական ռազմական ագրեսիան և Հայաստանի իշխանությունների կապիտուլյացիան Հայաստանի Հանրապետության ու Արցախի Հանրապետության համար ունեցան աղետալի հետևանքներ՝ հազարավոր զոհեր ու գերիներ, տասնյակ հազարավոր վիրավորներ, նյութական ու բարոյահոգեբանական ահռելի կորուստներ, «Լեռնային Ղարաբաղի հարակից» բոլոր տարածքների կորուստ, Լեռնային Ղարաբաղի Ասկերանի, Հադրութի, Մարտունու, Մարտակերտի շրջանների հատվածների, Շուշի և Հադրութ քաղաքների կորուստ, հայկական բանակի ջախջախում, Հայաստանի Հանրապետության մի շարք սահմանամերձ տարածքների վերաձևում՝ ի նպաստ Ադրբեջանի, դաշնակից պետությունների հետ հարաբերությունների կտրուկ վատթարացում և անհուսալի ու անպատասխանատու գործընկերոջ համբավի վաստակում: Ակնհայտ է, որ թեև նման ահռելի կորուստների դեպքում դժվար է միմյանցից տարանջատել ներքին և արտաքին գործոնները, այնուամենայնիվ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության առանցքային տեղը ծավալված իրադարձություններում առաջնային է դարձնում արտաքին հարաբերությունների ուսումնասիրությունը՝ հատկապես 2018 թվականի իշխանափոխությունից հետո, քանի որ այդ պատերազմից առաջ արդեն պարզ էր, որ կուտակվում են բազմաթիվ մարտահրավերներ, և թույլ են տրվում սկզբունքային սխալներ, որոնք վտանգում են հակամարտության կարգավորման գործընթացը: Սակայն, ձախողումները չսահմանափակվեցին կարգավորման գործընթացով և անգամ պատերազմով: Իրավիճակն ավելի է բարդացնում այն հանգամանքը, որ Հայաստանի գլխովին ձախողված քաղաքական ղեկավարությունը, արհամարհելով մարդկության պատմության պոստուլատներից մեկը՝ «պարտված իշխանությունը պետք է հեռանա», ամեն կերպ կառչած է մնում իշխանությանը՝ հնարավորություն չստեղծելով նոր կառավարության ձևավորման ու չափազանց բարդ խնդիրների լուծման համար:

Պատերազմի արդյունքում կրած աղետալի կորուստները, որոնք ահագնանում են նաև հրադադարի հաստատումից հետո, հետագա զարգացումների հետ կապված անորոշություններն ու չարագուշակ ենթադրությունները պահանջում են գնահատել 2018թ. իշխանափոխությունից հետո Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ տեղի ունեցած փոփոխություններն ու դրանց ազդեցությունն այդ պատերազմի արդյունքների և Հայաստանի համար կենսական նշանակություն ունեցող՝ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման վրա՝ խորացող աշխարհաքաղաքական մրցակցության պայմաններում: Քանի որ արդբեջանաթուրքական ագրեսիան կտրուկ մեծացրել է Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության անվտանգության սպառնալիքները, հայության առջև ծառացել են վերջին հարյուրամյակի համար աննախադեպ  մարտահրավերներ: Կործանումից խուսափելու և չափազանց բարդ մարտահրավերները հաղթահարելու համար պահանջվում է վերարժևորել երեք տասնամյակի անկախության ընթացքում արձանագրված ձեռքբերումները, հաջողությունները, ձախողումներն ու սխալները, բացահայտել դրանց հիմքերն ու պատճառները: 

Այս ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս բացահայտել արտաքին քաղաքականության ոլորտում Հայաստանի իշխանությունների ձախողումների պատճառները, որոնք հանգեցրին աղետի, գնահատել այդ ոլորտում առկա իրավիճակը և ուրվագծել այն խնդիրները, որոնց լուծումը թույլ կտա հաղթահարել աղետալի իրավիճակը, ապահովել Հայաստանի Հանրապետության վերածնունդն ու փրկել Արցախը:

Ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից՝ սույն վերլուծությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ տնտեսության՝ վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացումները: Մասնավորապես, դիտարկվել են տնտեսական ակտիվության՝ տվյալ ամսվա կուտակային ցուցանիշը, դրա ոլորտային բաշխվածությունը, ինչպես նաև տնտեսության առանձին ճյուղերի դինամիկան: Վերլուծվել են նաև տնտեսական զարգացումները ՀՀ արտաքին առևտրի ոլորտում, աշխատանքի շուկայում և հարկաբյուջետային հատվածում: Բացի այդ, անդրադարձ է կատարվել նաև ֆինանսական հատվածին (գնաճ, ավանդներ և վարկեր), ինչպես նաև փոխարժեքի վարքագծին:

2019 թվականի դրությամբ ՀՀ-ում ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը ՀՆԱ-ի նկատմամբ կազմել է 7.2%: Սա Հարավկովկասյան տարածաշրջանի վատագույն ցուցանիշն է: Եվ եթե հաշվի առնենք նաև, որ ՀՀ տնտեսությունը ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտով բնորոշվել է մշտապես` անկախության առաջին տարիներից ի վեր, ապա ակնհայտ կդառնա, որ տնտեսական զարգացման մոդելում առկա են կառուցվածքային անհամամասնություններ:

Սույն վերլուծությունում ցույց է տրվել, որ ՀՀ-ում ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտի խորքային պատճառը ազգային խնայողությունների անբավարար մակարդակն է: Հիմնավորվել է նաև, որ այս երևույթը վտանգավոր է այնքանով, որ հանգեցնում է մասնավոր և պետական հատվածների համախմբված արտաքին պարտքի ծավալների աճին: Երկակի դեֆիցիտների վարկածի փորձարկման արդյունքում պարզվել է, որ հարկաբյուջետային կոնսոլիդացիան կարող է նպաստել ՀՀ տնտեսության արտաքին հատվածի հավասարակշռության ձևավորմանը:

«Լույս» հիմնադրամի կողմից հրապարակվող վերլուծություններում պարբերաբար մատնանշվում են հարկաբյուջետային հատվածի առկա խնդիրների մասին, որոնց թվում են՝ կապիտալ ծախսերի թերակատարումը, պարտքի հաշվին ընթացիկ ծախսերի իրականացումը և այլն: Այդ սխալների հետևանքով, արդեն իսկ պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունն անցել է զարգացող երկրների համար ռիսկային համարվող 60% շեմը, ինչը նշանակում է, որ պետական պարտքի կայունությունը վտանգված է: Դրա հետագա աճը կարող է բերել երկրի անվճարունակության իրավիճակի, որը Հայաստանի ներկա ծանր պայմաններում կունենա կործանարար հետևանքներ: ՀՀ տնտեսության մեջ առկա՝ մատնանշված բազմաթիվ չլուծված խնդիրները, որոնցից հինգին առավել մանրամասն անդրադարձ է կատարվել, կորոնավիրուսի երկու ալիքները, կառավարության հակաճգնաժամային ծրագրերի մեծ մասի ձախողումը, Արցախյան պատերազմը, դրա բացասական արդյունքը և քաղաքական անկայունությունը, տնտեսության գրեթե բոլոր ոլորտներում առաջացրել են խոր անկում, որի տեսանելի հետևանքը 7.5% տնտեսական ակտիվության անկման ցուցանիշն է:

Միջազգային կառույցների կողմից հրապարակված ցուցանիշների և ինդեքսների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս լուծելու երկու կարևոր խնդիր: Առաջին, համապարփակ թվային ցուցանիշների օգնությամբ գնահատել ՀՀ կատարողականը տվյալ ժամանակահատվածում, ինչպես նաև կատարել միջժամանակային համեմատություններ՝ հասկանալու, թե արդյոք երկիրը շարժվում է ցանկալի ուղղությամբ: Երկրորդ, ՀՀ կատարողականը համեմատել այլ երկրների հետ՝ պարզելու Հայաստանի հարաբերական դիրքը տարածաշրջանում և Եվրասիական տնտեսական միությունում: Այս արդյունքները կարևոր են, քանի որ օգնում են ստանալ տնտեսական իրավիճակի համակողմանի գնահատականը, ինչն անհրաժեշտ է ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր հատվածի համար: Սույն վերլուծությունը միտված է վերոհիշյալ խնդիրների պարզաբանմանը:

Այս վերլուծությունը նվիրված է ԱՄՆ 46-րդ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմի՝ Ռուսաստանի նկատմամբ արտաքին քաղաքականության տեսլականի քննարկմանը։ Ուսումնասիրելով Բայդենի և իր վարչակազմի անդամների նախկինում և ներկայումս արտահայտած դիրքորոշումները Ռուսաստանի և ԱՄՆ-Ռուսաստան հարաբերությունների մասին, ակնհայտ է դառնում, որ Բայդենի վարչակազմում կան բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, ովքեր ունեն հատուկ ընդգծված հակառուսական մոտեցումներ։ Վերջիններս Ռուսաստան-ԱՄՆ լայնածավալ համագործակցության հեռանկար չեն տեսնում, հատկապես ՌԴ ներկայիս նախագահի օրոք։ Միևնույն ժամանակ չի բացառվում ընդհանուր շահերի շուրջ հնարավոր համագործակցությունը, ինչպես օրինակ միջուկային զենքի սահմանափակման ոլորտում։ Ռուսաստանը շարունակվելու է դիտարկվել որպես գլխավոր մրցակից-պետություն ԱՄՆ-ի համար, իսկ ԱՄՆ-ն բոլոր ուղղություններով փորձելու է դիմակայել ռուսական ազդեցության տարածմանը: 

«Խորհրդարանական վերահսկողություն. գործիքակազմն ու մեխանիզմները Հայաստանի Հանրապետությունում» վերտառությամբ գիրքը ներկայացնում է Ազգային ժողովի վերահսկողական դերն ու նշանակությունը խորհրդարանական կառավարման ձևում, խորհրդարանական վերահսկողության իրականացման համար Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և այլ նորմատիվ իրավական ակտերով նախատեսված գործիքակազմը: Առանձնահատուկ տեղ է հատկացված խորհրդարանական փոքրամասնության իրավունքներին և նրանց կողմից վերահսկողական մեխանիզմների արդյունավետ կիրառման հարցերին: Վերահսկողական առանձին գործիքների վերաբերյալ ներկայացված է այլ երկրների փորձի համեմատականը։

Գիրքը նախատեսված է ինչպես պրակտիկ աշխատողների, այնպես էլ՝ դասախոսների, ուսանողների, խորհրդարանական կառավարման ձև ունեցող պետությունում խորհրդարանի դերը հետազոտողների և խորհրդարանական մշակույթի զարգացմամբ հետաքրքրվող յուրաքանչյուր անձի համար: