Գլխավոր - Լույս Հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0010, Բուզանդի 3 +37412400004

ՍՈՎՈՐԵԼ. ԳՈՐԾԵԼ. ՀԱՄԱՍՏԵՂԾԵԼ

Ամփոփ վերլուծություն Հայաստանի Հանրապետության 2023 թվականի պետական բյուջեի վերաբերյալ

Սույն վերլուծությունը նվիրված է ՀՀ պետական բյուջեի առանցքային դրույթների ուսումնասիրությանը: Նախ անդրադարձ է կատարվել բյուջեի հիմքում դրված մակրոտնտեսական ցուցանիշների կանխատեսումներին, այնուհետև վերլուծվել են ՀՀ համախմբված և պետական բյուջեի ծրագրային ցուցանիշները: Առանձնահատուկ ուշադրություն է դարձվել եկամուտների և ծախսերի պլանային մակարդակների համեմատությանը նախորդ տարիներին դիտարկված փաստացի ցուցանիշների հետ: Վերջում կատարվել են եզրահանգումներ՝ գնահատելու, թե արդյոք բյուջեն հասցեագրում է այն խնդիրները, որոնք առկա են ՀՀ-ում:

  


ԱՄՆ միջանկյալ ընտրությունների արդյունքները

2022թ. նոյեմբերի 8-ին ԱՄՆ-ում տեղի ունեցան Կոնգրեսի միջանկյալ ընտրությունները։ Միջանկյալ ընտրություններն անցկացվում են ԱՄՆ նախագահի ղեկավարման 4 տարիների միջակայքում: Վերջին ընտրությունների արդյունքներով Ներկայացուցիչների պալատն անցնելու է հանրապետականների վերահսկողությանը, մինչդեռ Սենատում մեծամասնությունը շարունակելու է պահպանել Դեմոկրատական կուսակցությունը։ Սույն հոդվածում անդրադարձ կկատարվի Կոնգրեսի համար մղված ընտրական պայքարին, ընտրություններում Հայկական հանձնախմբի անդամների գրանցած արդյունքներին, ինչպես նաև միջանկյալ ընտրությունների հնարավոր ազդեցությանը ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության վրա։ 

  


ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2022 թվականի հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին

Ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից՝ սույն վերլուծությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ տնտեսության՝ վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացումները: Մասնավորապես, դիտարկվել են տնտեսական ակտիվության՝ տվյալ ամսվա կուտակային ցուցանիշը, դրա ոլորտային բաշխվածությունը, ինչպես նաև տնտեսության առանձին ճյուղերի դինամիկան: Վերլուծվել են նաև տնտեսական զարգացումները ՀՀ արտաքին առևտրի ոլորտում, աշխատանքի շուկայում և հարկաբյուջետային հատվածում: Բացի այդ, անդրադարձ է կատարվել նաև ֆինանսական հատվածին (գնաճ, ավանդներ և վարկեր), ինչպես նաև փոխարժեքի վարքագծին:

  


Էրդողանյան վարչակարգի՝ որպես միջնորդ դիրքավորումը միջազգային հարաբերություններում

Աշխարհը թևակոխել է միջազգային հարաբերությունների, հակամարտությունների և աշխարհաքաղաքական բուռն զարգացումների նոր և լարված փուլ։ Փորձելով ներգրավվել այլ պետությունների միջև միջազգային հարաբերությունների տարբեր գործընթացներում՝ Թուրքիան ձգտում է համաշխարհային բնույթի ազդեցության։ Մի շարք ներքաղաքական խնդիրներ լուծելուց բացի, միջազգային հարաբերություններում ստանձնելով միջնորդի դերակատարում, Թուրքիան հանդես է գալիս որպես գլոբալ ազդեցության կենտրոն, ինչն իրեն ավելի մեծ ինքնավարություն է տալիս այնպիսի հեգեմոններից, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը: Բացի միջազգային հարթակներում Թուրքիայի դերն ամրապնդելուց, այս մարտավարությունը հաճախ օգտագործվում է Էրդողանի վարչակազմի և «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (ԱԶԿ) դիրքերը երկրում ամրապնդելու համար։ Միջնորդության ռազմավարությունը ակտիվորեն օգտագործվել և շարունակում է օգտագործվել Միջին Արևելքում, Կենտրոնական Ասիայում, ռուս-ուկրաինական հակամարտության շրջանակներում և Հարավային Կովկասում: Հայաստանի և Արցախի նկատմամբ նույնպես կան նման ռազմավարության դրսևորումներ. վերջիններս հետազոտելն ու հասկանալը անհրաժեշտ են հատկապես  հայկական պետությունների ազգային անվտանգության համատեքստում:

  


2022թ. առաջին ինն ամիսների ՀՀ պետական բյուջեի կատարման հաշվետվության վերաբերյալ

Սույն վերլուծության նպատակն է գնահատել ՀՀ պետական բյուջեի կատարման ընթացքը տվյալ ժամանակահատվածում: Նախ նկարագրվել է ՀՀ տնտեսության ընդհանուր բնութագիրը, այն է՝ տնտեսական ակտիվության շարժիչ ուժերը, զարգացումները տնտեսության առանձին ճյուղերում, պահանջարկի բաղադրիչների՝ սպառման և ներդրումների վարքագիծը և այլն: Այնուհետև վերլուծվել է պետական բյուջեի եկամուտների և ծախսերի կատարողականը՝ համեմատելով համապատասխան ցուցանիշների փաստացի և պլանային արժեքները: Վերլուծությունը ավարտվել է հիմնական եզրահանգումների ամփոփմամբ:

  


Պատերազմ վարելու կիբեռմիջոցների իրավաչափությունը և կիբեռպաշտպանության ոլորտում ՀՀ քաղաքականությունը

Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի Հանրապետության դեմ Ադրբեջանի և Թուրքիայի իրականացրած ագրեսիան և դրա շարունակական դրսևորման բարձր հավանականությունը հաշվի առնելով՝ անվիճելի է, որ Հայաստանի Հանրապետության պետական քաղաքականության առանցքային խնդիրներից որպես առաջնահերթություն պետք է դիտարկվի ազգային անվտանգության և պետական պաշտպանության հստակ, արդիական, չափելի, բովանդակալից և պատեհաժամ ռազմավարությունների առկայությունը:  Անվիճելի է նաև, որ 21-րդ դարում տեղեկատվական անվտանգությունը, կիբեռանվտանգությունը և կիբեռպաշտպանությունը ազգային անվտանգության և պետական պաշտպանության պարտադիր և կարևորագույն բաղկացուցիչ տարր են, իսկ տվյալ ուղղություններով համապարփակ ռազմավարական փաստաթղթերի մշակումն ու իրագործումը (ներառյալ՝ պարբերաբար դրանց վերանայումն ու լրամշակումը)` նշված ոլորտների արդյունավետ կառավարման և պետության պաշտպանության ու անվտանգության ապահովման համար անփոխարինելի միջոցներ։

Կիբեռտարածքն արդեն վաղուց դիտարկվում է որպես պետությունների կողմից պատերազմ վարելու սովորական հարթակ, ինչպես ցամաքային, օդային և ջրային տարածքները, իսկ կիբեռզենքերը՝ սովորական զինատեսակներին զուգահեռ՝ որպես պատերազմ վարելու այլընտրանքային միջոցներ։ Կիբեռանվտանգության և կիբեռպաշտպանության ապահովման հարցն այսօր ամբողջ աշխարհում դիտարկվում է որպես միջազգային անվտանգության առանցքային մարտահրավերներից մեկը։ Միջազգային հումանիտար իրավունքի (ՄՀԻ) տեսանկյունից կիբեռմիջոցների կիրառումը զինված հակամարտությունների ընթացքում իրավաչափ է, և դրանց կիրառումը կարգավորվում է ՄՀԻ նորմերով։ Պատահական չէ, որ վերջին տասնամյակների ընթացքում պետությունները արտաքին թշնամուց պետական պաշտպանության համատեքստում մեծ ուշադրություն են դարձնում նաև կիբեռպաշտպանությանը՝ առաջին հերթին մշակելով կիբեռպաշտպանության մասով պետության ռազմավարությունը և պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները։

Հայաստանի Հանրապետությունը տեղեկատվական անվտանգության և «էլեկտրոնային հասարակության» ձևավորման ու զարգացման ապահովման ոլորտում  կոնկրետ միջոցները սկսել է ձեռնարկել արդեն 2000-ական թվականների առաջին տասնամյակում: 2008-2009թթ. Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ընդունեց կիբեռանվտանգության ոլորտում մի շարք ռազմավարական փաստաթղթեր: 2017 թվականի հոկտեմբերին ՀՀ նախագահի և կառավարության կողմից նախաձեռնվեցին ոլորտի ռազմավարական փաստաթղթերի կատարելագործման և արդի մարտահրավերներին համապատասխանեցման գործընթացը. մասնավորապես, ուժը կորցրած ճանաչվեցին տվյալ պահի դրությամբ ոլորտը կարգավորող փաստաթղթերը, և զուգահեռաբար 2017 թվականի վերջին և 2018 թվականի սկզբին մշակվեցին ՀՀ կիբեռանվտանգության ռազմավարության, ինչպես նաև ՀՀ տեղեկատվական անվտանգության ապահովման և տեղեկատվական քաղաքականության ռազմավարության նախագծերը:

Թվում էր, թե Հայաստանի Հանրապետության համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող այս փաստաթղթերը պետք է պետության կողմից դիտվեին որպես առաջնահերթություն, լրամշակվեին, վերջնականացվեին, վաղուց ընդունված լինեին և այսօր գտնվեին իրականացման փուլում: Սակայն, այս հարցի շուրջ իրականացրած վերլուծությունը հանգեցնում է ցավալի եզրահանգումների. իրողությունն այն է, որ 2017 թվականից առ այսօր Հայաստանի Հանրապետությունը չունի տեղեկատվական անվտանգության, ինչպես նաև կիբեռանվտանգության և ռազմական կիբեռպաշտպանության ոլորտներում որևէ ռազմավարական փաստաթուղթ: Վերջին հինգ տարիների ընթացքում պետական կառավարման մարմինների կողմից տեղեկատվական անվտանգության, կիբեռանվտանգության և ռազմական կիբեռպաշտպանության ոլորտների զարգացման, քաղաքականության ձևավորման և ռազմավարությունների հաստատման ու իրականացման հարցում պետական կառավարման մարմինների դրսևորած պասիվ կեցվածքը և անգործությունն անթույլատրելի են՝ հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության առջև ծառացած անվտանգային և պաշտպանական խնդիրները:

ՀՀ-ում կիբեռանվտանգության և ռազմական կիբեռպաշտպանության վերաբերյալ տեսլականի, քաղաքականության և ռազմավարական փաստաթղթերի բացակայությունը վտանգավոր իրողություն է՝ պետական պաշտպանության արդյունավետ կազմակերպման համատեքստում։ Խնդրի արդիականության և հրատապության մասին են վկայում նաև ՀՀ կիբեռանվտանգության և կիբեռպաշտպանության ապահովման մասով ՀՀ ցուցանիշները։ Այսպես, համաշխարհային կիբեռանվտանգության ինդեքսի 2020 թվականին հրապարակված տվյալների համաձայն՝ տարածաշրջանի երկրներից (Ռուսաստան, Ղազախստան, Ադրբեջան, Ուզբեկստան, Բելառուս, Հայաստան, Ղրղզստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան) Հայաստանից ավելի ցածր ցուցանիշներ ունեն միայն Ղրղզստանը (49,64), Տաջիկստանը (17,1) և Թուրքմենստանը (տվյալները բացակայում են)։ Իսկ ազգային կիբեռանվտանգության ինդեքսով 2020 թվականի դրությամբ Հայաստանն այլ պետությունների շարքում 90-րդն է՝ ունենալով նվազագույն զրոյական ցուցանիշ կիբեռանվտանգության քաղաքականության մշակման առումով, նվազագույն զրոյական ցուցանիշ՝ կիբեռտարածքում  վտանգների վերլուծության տեսանկյունից, նվազագույն զրոյական ցուցանիշ՝ կիբեռտարածքում ճգնաժամի կառավարման տեսանկյունից, նվազագույն զրոյական ցուցանիշ՝ կենսական ենթակառուցվածքների և թվային ծառայությունների պաշտպանության տեսանկյունից և նվազագույն զրոյական ցուցանիշ՝ ռազմական ոլորտում կիբեռօպերացիաների կազմակերպման կարողությունների տեսանկյունից։

  


Ի՞նչ անվտանգային օգնություն է ԱՄՆ-ը տրամադրում Ադրբեջանին, և ու՞մ դեմ է այն ուղղված

2002 թվականից ի վեր Ադրբեջանը անվտանգային օգնություն է ստանում Միացյալ Նահանգներից, ինչը զգալիորեն մեծ է Հայաստանին տրվող անվտանգային օգնության ծավալներից։ Բնականաբար, Ադրբեջանին տրվող նման ծավալների անվտանգային օգնությունը անհանգստացնող հանգամանք է Հայաստանի համար, որը Ադրբեջանի կողմից պարբերաբար ենթարկվում է ագրեսիայի։ Ուստի, անհրաժեշտություն է առաջանում պարզելու և ուսումնասիրելու, թե Միացյալ Նահանգները ի՞նչ անվտանգային աջակցություն է ցուցաբերում Ադրբեջանին, և թե ո՞ւմ դեմ է իրականում ուղղված այդ օգնությունը։ Դա պարզելու համար ուսումնասիրվել են Ադրբեջանին օգնության տրամադրումը արգելող՝ Ազատության աջակցության ակտի 907-րդ բանաձևի  շրջանցման փաստաթուղթը, այն հիմնական նպատակները, որոնց շրջանակում Միացյալ Նահանգները անվտանգային օգնություն է տրամադրում Ադրբեջանին և այդ օգնության հնարավոր կիրառման դեպքերը Հայաստանի դեմ։ 

  


ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2022 թվականի հունվար-սեպտեմբեր ամիսներին

Ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից՝ սույն վերլուծությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ տնտեսության՝ վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացումները: Մասնավորապես, դիտարկվել են տնտեսական ակտիվության՝ տվյալ ամսվա կուտակային ցուցանիշը, դրա ոլորտային բաշխվածությունը, ինչպես նաև տնտեսության առանձին ճյուղերի դինամիկան: Վերլուծվել են նաև տնտեսական զարգացումները ՀՀ արտաքին առևտրի ոլորտում, աշխատանքի շուկայում և հարկաբյուջետային հատվածում: Բացի այդ, անդրադարձ է կատարվել նաև ֆինանսական հատվածին (գնաճ, ավանդներ և վարկեր), ինչպես նաև փոխարժեքի վարքագծին:

  


ՆԵՆՍԻ ՓԵԼՈՍԻԻ ՄԵՍԻՋՆԵՐԸ

Ս. թ. սեպտեմբերի 17-19-ին ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսին պատմական այց կատարեց Հայաստանի Հանրապետություն՝ դառնալով Միացյալ Նահանգների ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյան, ով երբևէ այցելել է Հայաստան։ Այցին նախորդել էր ադրբեջանական ագրեսիան ՀՀ ինքնիշխան  տարածքի նկատմամբ, ինչը, սակայն, չէր խոչընդոտել Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակի արդեն իսկ ծրագրված այցին։ 
Սույն հոդվածում կտրվեն հետևյալ հարցերի պատասխանները. մասնավորապես՝ ինչո՞ւ չչեղարկվեց ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսիի այցը Հայաստան՝ չնայած ադրբեջանական ագրեսիային; որո՞նք էին այցի հիմնական դրդապատճառները; ի՞նչ ուղերձներ կարելի է դուրս հանել այցի ընթացքում արված հայտարարություններից;  ինչո՞ւ այցը չդարձավ տարածաշրջանային, կամ ինչո՞ւ Կոնգրեսական պատվիրակությունը չայցելեց Ադրբեջան՝ պարիտետը պահպանելու նպատակով։

  


ՀՀ տնտեսության սոցիալ-տնտեսական զարգացումները 2022 թվականի հունվար-օգոստոս ամիսներին

Ելնելով ՀՀ վիճակագրական կոմիտեի կողմից հրապարակված տվյալներից՝ սույն վերլուծությունում ուսումնասիրվել է ՀՀ տնտեսության՝ վերջին ժամանակաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զարգացումները: Մասնավորապես, դիտարկվել են տնտեսական ակտիվության՝ տվյալ ամսվա կուտակային ցուցանիշը, դրա ոլորտային բաշխվածությունը, ինչպես նաև տնտեսության առանձին ճյուղերի դինամիկան: Վերլուծվել են նաև տնտեսական զարգացումները ՀՀ արտաքին առևտրի ոլորտում, աշխատանքի շուկայում և հարկաբյուջետային հատվածում: Բացի այդ, անդրադարձ է կատարվել նաև ֆինանսական հատվածին (գնաճ, ավանդներ և վարկեր), ինչպես նաև փոխարժեքի վարքագծին:

  


Back to top
Close